Koty, pies i węże: NOCNY ŁOWCA

Kurs COAPE - 2, pyt.1.

Temat:

Koty są często określane jako łowcy polujący o zmierzchu. Jakie czynniki wpływają na porę dnia w której kot poluje?

Porównaj zachowania łowieckie dorosłego sterylizowanego kota mieszkającego w mieście, ale mającego możliwość wychodzenia z domu i dorosłego, żyjącego na wpół dziko i swobodnie w wiejskiej okolicy kota.

NOCNY ŁOWCA

Wstęp

Koty to urodzeni łowcy. Smukłe ciało, gibkość i elegancja, ale także silne mięśnie, krótki przewód pokarmowy, ostre zęby i nade wszystko wyostrzone zmysły – są to cechy typowe dla mięsożerców.

Koty mogą polować zarówno w ciągu dnia jak i nocą. Być może ze względu na obecność większych drapieżników polujących głównie w dzień (do tej grupy należałoby zaliczyć także człowieka), wydaje się, że wybór pory nocnej jest dla kota bezpieczniejszy. Ponadto występowanie ofiar (gryzonie) i ich nocny tryb życia, sprawia, że również aktywność kotów jest większa nocą.

Trudno określić dlaczego poza tym kot domowy poluje nocą, podczas gdy wśród kotów dużych, dziko żyjących jest to mocno zróżnicowane: część z nich, jak tygrys, czy gepard poluje za dnia lub o zmierzchu (irbis - pantera śnieżna); część nocą, m.in. lew polujący na terenach otwartych, gdy dobry wzrok daje mu znaczną przewagę nad ofiarami. Do dużych kotów prowadzących nocny tryb życia należą także lampart i jaguar.

Na wybór czasu polowania wpływ ma także temperatura. Koty domowe i dzikie (np. karakal) polują chętniej nocą gdy dni są ciepłe.

1. Kocie zmysły

Aby uzasadnić nocny tryb życia i polowania kotów należy przeanalizować funkcjonowanie kocich zmysłów i budowę kociego ciała, a wszystko, w co wyposażyła natura i co dodatkowo zostało udoskonalone w trakcie ewolucji, predysponuje kota do miana doskonałego łowcy.

Duże oczy o eliptycznych źrenicach, położone frontalnie, lekko po skosie i dość szeroko zapewniają kotu głębię widzenia, ostrość i trójwymiarowość obrazu. Pozwalają idealnie ocenić odległość od ofiary i zapewnić precyzję podczas polowania.

Budowa kociego oka: bardzo elastyczne źrenice, umożliwiające wpuszczanie światła także w ciemności; siatkówka, zwiększjąca zdolność detekcji ruchu; rogówka pokryta nabłonkiem irydyzującym, odbijającym światło i wzmacniającym przesyłany do mózgu sygnał; a także zdolność (ograniczona) widzenia kolorów, sprawia, że wzrok kota pozwala zarówno na polowanie za dnia, jak i nocą, co daje mu przewagę w stosunku do innych drapieżników i przede wszystkim potencjalnych ofiar. (P. Naville, 2013; Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013; C. Bessant, 2007).

Również słuch kota można określić mianem doskonały. Rozpiętość słuchowa kota mieści się w przedziale od 20-30 Hz, aż do dźwięków słyszalnych przez nietoperza (ok. 60kHz), przy tym koty potrafią rozróżnić dźwięki bardzo do siebie zbliżone tonalnie. Uszy kota są ruchome, obracają się o 180 stopni i to niezależnie od siebie. Kot potrafi słuchać każdym uchem osobno i rozróżniać dźwięki, których źródła położone są bardzo blisko siebie. Kocie ucho jest bardzo mocno unerwione, co pozwala na przesłanie do mózgu większej ilości informacji. Oprócz dźwięków koty „słyszą” także wibracje, zmiany pola magnetycznego oraz ciśnienia atmosferycznego. (P. Naville, 2013; Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013; C. Bessant, 2007). Wyjątkowy słuch kotów powoduje, że są one świetnymi myśliwymi także w nocy, gdzie skala dźwięków jest mniejsza.

W książce „Jak rozmawiać z kotem” S. Fitzpatrick proponuje: „Jeżeli chcesz odbierać świat tak jak kot, wyobraź sobie, że masz wąsy. Wystarczająco wrażliwe, by wyczuć drgania powietrza(…).”

Wibrysy są specjalnym rodzajem, wyjątkowo czułych włosów. Wyrastają one z głębszej warstwy skóry i są wyposażone w dużą liczbę połączeń nerwowych u ich nasady. Nawet najlżejszy ruch powietrza jest możliwy do zarejestrowania dzięki wibrysom. Spełniają one także rolę oczu, gdy ofiara znajduje się bardzo blisko np. gdy jest trzymana w zębach – dzięki wibrysom kot wie, gdzie znajduje się na ciele ofiary miejsce idealne do zadania śmiertelnego ugryzienia. (P. Naville, 2013; C. Bessant, 2007).

Całe ciało kota jest wrażliwe na dotyk, ale poza wibryssami, na szczególną uwagę zasługują opuszki łap. Wydawałoby się, że kocie łapy mają gruby naskórek i rzeczywiście – pełni on bowiem rolę ochronną przed urazami, jednak poza tym, na opuszkach znajdują się receptory czuciowe, które wychwytują istotne informacje: ciepło, zimno, faktura powierzchni, nacisk i ból. Również na skórze kota znajduje się wiele zakończeń nerwowych odpowiedzialnych za odczuwanie wspomnianych wrażeń i za natychmiastowe przekazywanie informacji do mózgu. Koty są mało wrażliwe na ciepło, ale potrafią wyczuć zmianę temperatury nawet o 0,5°. (P. Naville, 2013)

Wszystko to sprawia, że kot jest dobrym łowcą, gdy na dworze panuje chłód, także nocą, nawet w absolutnych ciemnościach kot potrafi zlokalizować gdzie się znajduje i gdzie znajduje się jego ofiara.

Podobnie jak wzrok, również węch i smak są u kotów zmysłami doskonale rozwiniętymi. Obszar w podszewce nosa, na którym usytuowane są komórki węchowe jest większy niż u ludzi i mieści około 200 milionów komórek węchowych. Mimo tak rozwiniętego zmysłu węchu, służy on kotom głównie do komunikacji.

Z węchem związany jest smak. Kubki smakowe na języku służą kotom do rozpoznania substancji, które kota zjada lub pije, a także do określenia temperatury tych substancji. Ponadto język spełnia rolę grzebienia oraz „chochelki” do nabierania wody.

Dodatkowo kot posługuje się zmysłem węchu/smaku dzięki posiadaniu narządu Jacobsona. Zapach wprowadzany jest serią krótkich wdechów przez otwory przed przednimi zębami do organu lemieszowo-nosowego i poddawany rozkładowi. Na twarzy kota pojawia się wtedy charakterystyczny grymas: reakcja Flehmana. (P. Naville, 2013; C. Bessant, 2007).

2. Budowa kociego ciała

Szkielet kota ma podobną budowę do ludzkiego, jednak składa się on z większej ilości elementów (ogon), a poszczególne kręgi są połączone w bardziej elastyczny sposób, co sprawia, że ciało kota jest giętkie. Kot nie posiada kości obojczyka, a jedynie jego zredukowany fragment ułożony głęboko w mięśniach klatki piersiowej – pozwala to kotu przeciskać się przez wąskie otwory (Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013). Wydaje się to być bardzo przydatne podczas podchodzenia ofiary czy ucieczki.

Koty potrafią skradać się do ofiary, pobiec sprintem i wykonać skok, a na końcu precyzyjnie chwycić zdobycz. Dzięki zdolności rozciągania kręgosłupa w biegu, krok kota wydłuża się. Kot potrafi także skakać na wysokość ponad 5 razy większą niż on sam. Znana jest też zdolność kota do odwracania się w locie (P. Naville, 2013). Niektóre koty ćwiczą taką pozycję także leżąc (zdj.1a i 1b).

Zdj.1 Mały Kot Denis w pozycji leżącej odwróconej: a) widok z góry, b) widok z przodu

Szczególną budową charakteryzują się kocie kończyny, w których bardzo dużych rozmiarów są stopy (charakterystyczna cecha „biegaczy”). Ponadto, z racji tego, iż koty poruszają się głównie chodząc na palcach, stawy nadgarstkowe są wzmocnione i tak skonstruowane, że ruch boczny stopy jest niemożliwy (Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013). Również wzmocnione i miękki opuszki łap są przydatne podczas wykonywania skoków, amortyzując je. (P. Naville, 2013, Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013).

Ważny element wyposażenia stanowią pazury chowane w specjalne pochewki. Cztery główne pazury są używane podczas polowań, piąty, głównie w trakcie wspinania się, czy też w przypadku, gdy kot musi radzić sobie z większą i/lub miotającą się ofiarą – w celu przytrzymania.

W sposób charakterystyczny dla drapieżników są też zbudowane głowa kota, zęby i jego język, chociaż kot posiada szczękę krótszą i wyposażoną w mniejszą liczbę zębów niż u większości innych mięsożerców. (P. Naville, 2013, Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013).

Krótki układ trawienny kotów jest również cechą charakterystyczną dla drapieżników, w porównaniu jednak do kotów dzikich, dużych jelita kota domowego są dłuższe, co może świadczyć o przystosowaniu do bardziej zróżnicowanej diety związanej z jego udomowieniem. (Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013).

Budowa ciała kota wydaje się być charakterystyczna dla drapieżników. Przystosowaniem do nocnych łowów są np. miękkie, wyciszające krok poduszki łap.

Sierść kota, gęsta i o zróżnicowanej długości ma służyć kotu do ochrony przed zimnem, bądź ciepłem, ale spełnia także rolę kamuflażu. Różnorodność kociego umaszczenia jest wyjątkowa. Dla kotów rasowych wymyślono specjalny system oznaczeń, w którym wymienia się 18 różnych kolorów (np. niebieski, czekoladowy czy rudy) i 15 różnych wzorów (np. dwukolorowy, cieniowany, klasyczny ub tygrysi tabby) (Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, 2013). Podstawowym, pierwotnym kolorem kota domowego jest jednak aguti – odcień brązu lub szarości ze smugami w odmiennym odcieniu. Koty dziko żyjące najczęściej mają futro w kolorze aguti lub pręgowanym, zapewniającym im lepszy kamuflaż w zróżnicowanym otoczeniu (np. wsi) (P. Naville, 2013). W miastach coraz więcej kotów ma umaszczenie czarne, co jest związane z ich trybem życie i przebywaniem w ciemnych miejscach (np. piwnice).

Futro, zbudowane z dwóch warstw (włosy ochronne i podszerstek), pełni także zadanie ochrony przed wilgocią i temperaturą (w cieple, warstwa wierzchnia kociego futro „stroszy się”; w zimnie „stroszy się” podszerstek zwiększając warstwę izolacyjną). Mimo, że kot posiada gruczoły potowe ich głównym zadaniem jest wytwarzanie zapachu, a nie ochrona przed przegrzaniem.

3. Kot domowy a polowanie

Większość kotów na wsiach, czy na obrzeżach miasta nie mieszkających w domach, a jedynie w pobliżu domostw (np. w szopach, stajniach, stodołach itd.) poluje chętniej nocą. Z jednej strony ma to związek ze wspomnianym wcześniej poczuciem bezpieczeństwa, z drugiej z dostępnością pożywienia. Przeważająca część gryzoni to zwierzęta nocne. Z kolei w dzień, zwłaszcza wczesnym rankiem, zwiększa się aktywność ptaków.

Koty dziko żyjące wychodzą na polowania tuż po zmroku. Ich wyostrzone zmysły, a także budowa ciała powodują, że potrafią niemal bezszelestnie podejść ofiarę. Mogą polować kilkakrotnie w ciągu nocy, na zmianę z myciem się (aby zapach pozostawiony na futrze nie ostrzegł innych gryzoni) i drzemką, ale noc służy kotom także do innej aktywności (obchodzenie terenu, wędrówki, gody).

Kot mieszkający w domu, ale wychodzący, też chętniej poluje nocą. Nie zawsze jednak ma on taką możliwość. Na podstawie doświadczenia i obserwacji, autorka niniejszej pracy może powiedzieć, że znacznie lepiej jest, gdy kot wypuszczany jest z domu właśnie na noc. Po pierwsze jest wtedy bezpieczniejszy, choćby ze względu na znacznie mniejszy ruch samochodowy, po drugie kot, który przez całą noc „polował” chętnie zje w domu śniadanie, przytuli się do swoich ludzi i słodko zaśnie.

Inną grupą są koty wypuszczane w dzień, rankiem, czy wieczorem na kilka godzin. Takie koty najczęściej nie oddalają się od domu, a ich polowanie ogranicza się do łapania owadów i, zwłaszcza wiosną, młodych ptaków.

Podsumowanie

Kocie ciało, budowa, zmysły pozwalają na prowadzenie aktywnego trybu życia zarówno w ciągu dnia, jak i nocą. Naturalną porą kociej aktywności jest jednak noc. Można to zaobserwować zarówno wśród kotów dziko żyjących jak i wśród mieszających pod dachem razem z ludźmi (najczęściej są to koty wysterylizowane). Sterylizacja kotów zmniejsza ich potrzebę nocnej aktywności nienastawionej na łowy, ale nocne polowania nadal są dla kotów atrakcyjne.

Bibliografia:

1. P. Naville, Wiedza o zachowaniu się kotów, COPAE Polska Andrzej Kłosiński, 2013

2. Koty – pochodzenie, rasy, zachowania, pod red. M.M. Kastelik, Wydawnictwo SBM
Sp. z o o., Warszawa 2013

3. C. Bessant, Zaklinacz kotów. Jak rozmawiać z kotem, Galaktyka, Łódź 2007

4. S. Fitzpatrick, Jak rozmawiać z kotem, Książka i Wiedza, Warszawa 2003